Manastir Djurdjevi Stupovi

Manastir Djurdjevi Stupovi su jedan od najstarijih i najvazhnijih manastira u nasledju nashe Crkve. Mesto na kojem je izgradjen, Ras, pominje se vec' u X veku, u delu vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, a posebno u delu o srpsko vDj” vizantijskim sukobima.

Nastanak manastira

Manastir Djurdjevi Stupovi podignut je iznad dolina reka Rashke i Dezheve. Razlog njegovog gradjenja pokazuje duhovnu, molitvenu vrednost koju sa sobom nosi. Sagradivshi manastir Svetog Nikole kod Kurshumlije, a nedaleko od njega i crkvu posvec'enu Bogorodici, bez saglasnosti svoje brac'e, Stefan Nemanja je bio pozvan u Ras, gde je i zatochen. Bio je zatvoren u jednoj pec'ini kod Rasa, iz koje je mogao da vidi samo jedno uzvishenje, brdo na kojem c'e kasnije sagraditi manastir. Ne dozvolivshi da ga u takvom teshkom i opasnom polozhaju savlada ochajanje, buduc'i zhupan se sa puno vere i nade obratio Svetom Georgiju za pomoc'. Pritom mu se zavetovao da c'e mu vDjc'posluzhitivDjќ, ako se njegovim molitvama izbavi. Doshavshi na vlast, 1166/1167. godine, ispunio je zavet i u Rasu podigao manastir na vrhu onog brda koje je iz tamnice posmatrao. Tako je, u slavu Svetog Georgija, nastao prvi vec'i manastir u Rasu, oblasti koja je postala sredishte srpske srednjevekovne drzhave u XII veku. Kako Nemanjini biografi kazhu, on se i u drugim prilikama obrac'ao Svetom velikomucheniku Georgiju, svom moc'nom zashtitniku.

Prema arheoloshkim istrazhivanjima, gradjenje je najverovatnije zapocheto 1167. godine, a zavrsheno je u prvoj polovini 1171. godine. Crkva, posvec'ena Svetom Georgiju, predstavlja gradjevinu sa kojom zapochinje rashka shkola u srpskom srednjevekovnom crkvenom graditeljstvu. Prvo svedochanstvo o ovom manastiru daje nam Sveti Sava u zhitiju svog oca Svetog Simeona, 1208. godine. Pouzdano se zna da su Djurdjevi Stupovi bili veoma ugledan i znachajan manastir u srednjem veku. Potvrdu za to nalazimo i u vDjc'Studenichkom tipikuvDjќ, gde se iguman Djurdjevih Stupova pominje na prvom mestu medju igumanima shest manastira koji su uchestvovali u izboru igumana manastira Studenice. U XIII veku, 1220. godine, u vDjc'Zhichkoj poveljivDjќ Stefana Prvovenchanog, Djurdjevi Stupovi se pojavljuju kao vDjc'kraljevski manastirvDjќ, shto je znachilo da su potchinjeni neposredno arhiepiskopu.

Drugi ktitor manastira bio je kralj Dragutin, poslednji vladar iz loze Nemanjic'a koji je stolovao u Rasu. On je vladao od 1276. do 1282. godine, i u njegovo vreme su izvodjeni obimni radovi na manastiru. Ulazna severozapadna kula je pretvorena u crkvu vDj” kapelu i ukrashena je freskama. Takodje je sagradjena i nova trpezarija sa kuhinjom (Dragutinova trpezarija). Koliko je kralj Dragutin poshtovao Djurdjeve stupove vidi se i po tome shto je trazhio da posle smrti bude tamo prenet iz sremske zemlje, gde je vladao. To je i uchinjeno, ali je grobnica u XVIII veku opljachkana. 1597. godine se spominje grob kralja Dragutina, kao i to da se u manastirskoj riznici nalazi velika vrednost vDj” ruka Svetog Jovana Damaskina.

Razaranje

Posle srednjeg veka u istoriji crkve i manastira mogu se izdvojiti tri glavna perioda:

1. vreme turske vladavine i ochuvanja kontinuiteta zhivota u manastiru do kraja XVII veka;
2. vreme napushtanja manastira krajem XVII veka i njegovog rushenja zakljuchno sa II svetskim ratom;
3. vreme istrazhivanja, zashtite i, najzad, obnove manastira.

Najvec'a rushenja manastir je dozhiveo posle austrijsko-turskih ratova, 1689. godine kada su rushene i druge crkve i manastiri, medju kojima i oblizhnja Petrova crkva i crkva manastira Sopoc'ani. Petrova crkva obnavljana je pochetkom XVIII veka, crkva manastira Sopoc'ani tek u prvoj polovini XX veka, dok su Djurdjevi Stupovi ostali u rushevinama izlozheni i kasnijim rushenjima. Polozhaj Djurdjevih Stupova, jedna od osobenosti i vrednosti manastira u vreme gradjenja, postao je razlogom njegovog stradanja, buduc'i da je na tom polozhaju organizovano vojno uporishte turske vojske (u XVII i XIX veku ), kao i odbrana Novog Pazara u borbama za oslobodjenje 1912. godine. Razlozi razaranja bili su u vezi sa odnoshenjem kamena za zidanje utvrdjenja u Novom Pazaru i okolini. Takva namera postojala je pochetkom XVIII veka, ali su crkvene vlasti intervencijom kod Turaka sprechile da se kamen sa Djurdjevih Stupova prenosi i koristi za gradjenje tvrdjave u novom Pazaru. Medjutim, za vreme II svetskog rata okupatorske vlasti su slichnu nameru ostvarile. Tada je organizovano rushenje vec' obrushene crkve i kamen je upotrebljen za zidanje utvrdjenja u okolini Novog Pazara. Tada je porushen juzhni zid crkve sa delom kupole kao i delovi priprate sa kulama koje su porushene do temelja. Jedan deo fresaka sa crkve tada je nepovratno unishten.

Posle svih tih razaranja i rushenja od manastirskog kompleksa Djurdjevih Stupova preostali su samo pojedini delovi crkve, u velikom stepenu u rushevinama, sa neznatnim delom kupole i ostacima fresaka na sachuvanim zidovima. Sachuvana je i kapela kralja Dragutina, jedina grdjevina nad kojom je postojao i krov, dok od ostalih manastirskih zgrada-trpezarija, cisterni i konaka vDj” nije bilo vidnih ostataka.

NJihove rushevine bile su prekrivene zemljom i ceo prostor je bio poshumljen neposredno posle Drugog svetskog rata.