| Transliteracija | Latinica | | laban.rs → Biblioteka → Njegosh → Srpstvo u pesnichkom delu Njegosha

---

Tri posvete kao tri bisera

Prva govori o autoru i Crnoj Gori u Srpstvu, a dve druge o stubovima na kojima Njegosh temelji srpsku nacionalnu misao — Karadjordju, caru Dushanu i Miloshu Obilic'u.

Ova tema osnova je velikog Njegoshevog dela. Zbog toga c'e pazhnja pre svega biti usmerena na chinjenice, a one na najbolji nachin govore i o Njegoshu i o njegovom SRPSTVU — imajuc'i u vidu ovaj pojam i kao „svojstva i osobine srpskog naroda”, odnosno „duh Srba” (srpstvo), i kao zbirnu imenicu Srbi (Srpstvo). I odmah valja istac'i: pesnik nacionalnu misao temelji na Obilic'u i Kosovu, Karadjordju, caru Dushanu i drugim lichnostima iz srpske istorije, a pojmom Srpstvo (u znachenju Srbi) obuhvata pripadnike srpskoga naroda iz svih njegovih krajeva. Naziv, dakle, po plemenu, kraju ili oblasti ne znachi nishta drugo nego konkretno imenovanje u okviru Srpstva.

Tema mozhda nalazhe da se pochne od posveta Njegoshevih dela.

Zbirku Pustinjak cetinski, potpisanu sa „Vladika crnogorski Petar Petrovic'” i objavljenu 1834. godine, autor je posvetio srpskom rodu, i ova kratka posveta najbolje govori o Njegoshevom odnosu prema Srpstvu i mestu pesnika i Crne Gore u njemu:

Srbin srpskom rodu svome
ovo djelce posvec'uje.
njegovo je sitno cv'jec'e
po livadi pravoj Srpstva
i uzraslo i pobrato
i u v'jenac rodu dato.

Kao da je veliki pesnik znao da c'e biti i takvih potomaka koji c'e ne samo sebe izdvajati iz Srpstva nego pokushavati da to chine i sa precima — prvu svoju zbirku pesama posvetio je kao „Srbin srpskom rodu svome”, a svoju Crnu Goru, u kojoj je delo nastalo, nazvao „livadom pravom Srpstva”. Njegoshu je, treba i to pomenuti, kada je ova zbirka pesama izashla iz shtampe bilo 20 godina.

Luchu mikrokozma, svoje najvec'e filozofsko delo (1845), Njegosh je posvetio svom uchitelju Simi Milutinovic'u, kojega naziva „srpskim piscem nebom osijanim” i „divnim pjevcem srpske narodnosti” i od kojeg trazhi uzdizanje srpskih velichina i osudu „bogomrskih srpstva otpadnika”:

Ja od tebe joshte mnogo ishtem:
da postavish u plamtec'e vrste,
pred ochima Srpstva i Slavjanstva,
Obilic'a, Djordja i Dushana,
i josht koga srpskoga heroja:
da progrmish hulom strahovitom
na Vujicu, Vuka, Vukashina,
bogomrske Srpstva otpadnike —
zloc'a njima mrachi ime Srba,
tartar im je nakaza malena!
(stihovi 191-200)

Svoje najvec'e delo, Gorski vijenac (1847), Njegosh je posvetio „prahu oca Srbije”, to jest Karadjordju, dizhuc'i vodju Prvog srpskog ustanka u vrh savremenih evropskih ratnih velikana. U samom nabrajanju „osam Beloninih blizanacah” (Napoleon, Karlo, Bliher, knez Velington i Suvorov, Karadjordje, bich tirjanah i Shvarcerberg i Kutuzov) jedino Velington i Karadjordje imaju odrednice uz ime: prvi titulu knez — oznaku visokog dostojanstvenika u najvishim vojnim duzhnostima u zemlji, a drugi epitet „bich tirjanah” — najvishe odlichje i za „lafa iz grmena velikoga”, a nekmoli iz onakvoga kakva je bila ondashnja Srbija, i to suprotstavljena onakvom tiraninu. Njegoshev „topolski heroj” je besmrtan. Na njegovom putu su „sve prepone”, ali on stizhe do velikog cilja:

dizhe narod, krsti zemlju, a varvarske lance srushi,
iz mrtvijeh Srba dozva, dunu zhivot srpskoj dushi.
(15-16).

Karadjordje je Njegosheva vizija Srbina od kojeg se „Stambol trese”, pred kojim se „faraona istochnoga mrznu sile” i chijim su se viteshtvom „srpske mishce opojile”. Pesnik vodju Prvog srpskog ustanka vidi ne samo kao vechiti uzor Srbima nego i kao besmrtnika chije c'e delo vreme chiniti sve vec'im:

Plam c'e vjechno zhivotvorni blistat Srbu tvoje zublje,
sve c'e sjajni i chudesni u vjekove bivat dublje.
(33-34).

U ovoj posveti, kao i u onoj Simi Milutinovic'u, pomenuti su i Dushan i Obilic' (Zna Dushana rodit Srpka, zna dojiti Obilic' — 35), ali ovde i ruski knez Pozharski, oslobodilac Moskve od Poljaka 1612. godine, s kojim se porede „divotnici i plemic'i” koje „Srpkinje sada radju” i zbog kojih „blagorodstvom Srpstvo dishe”, jer su Srbi zavet ispunili. Naravno, suprotno Karadjordju stoje nash Vukashin, ruski Boris Godunov, rimski Pizon i mikejski Egist, kako bi Karadjordjev lik bio svetliji i kako bi poruka Srpstvu bila jasnija.

Sve tri ove posvete biseri su Njegosheve nacionalne ideje, s tim shto prva govori o autoru i Crnoj Gori u Srpstvu, a dve druge o stubovima na kojima Njegosh temelji srpsku nacionalnu misao (Karadjordje, car Dushan i Obilic') i „bogomrskim Srpstva otpadnicima” (Vujica Vulic'evic', Vuk Brankovic' i Vukashin Mrnjavchevic', druga, odnosno Vukashin, trec'a), koje valja pominjati i proklinjati, kako bi na-rodu sluzhili kao zla opomena. Naravno, na Njegoshevo srpstvo uticali su, pre svega, Njegoshev stric Petar Prvi i Njegoshev uchitelj Sima Milutinovic', kao shto su na Njegoshev pogled na istorijske lichnosti uticali narodna epika i predanje, o chemu svedochi pesnikov odnos prema Vuku i Vukashinu.

Svoje trec'e veliko delo Lazhni car Shc'epan Mali (napisano 1847, a objavljeno 1851), Njegosh nikome nije posvetio. Ono, medjutim, pochinje dozivanjem nekadashnje srpske slave stihovima koje serdar Vukale, oslonjen na mach, govori u znak dobrodoshlice Shc'epanu:

Veseli se prahu Nemanjic'a,
Nemanjic'a i Grebljanovic'a,
jer c'e vashe krune zasijati
kako jarko sunce na istoku,
znamena se vasha razvijati
nad velike vashe razvaline,
potec'i c'e krvave rijeke
od nechiste krvi agarjanske,
oprat Srbu ljagu sa obraza.
Otvorte se, viteshke grobnice,
sama slavo, samo pribjezhishte
po Kosovu srpskijeh junakah,
evo zore na vashe bregove
da nam opshtu obasja svetinju
i amanet nashe narodnosti.
Sad propojte, Visoki Dechani
i lijepa lavro Studenice,
sveti spomen iz vjechne chitule
za slobodu padshim junacima.
Zdruzhite se, gromi i potresi,
zemlji srpskoj drugo lice dajte,
e nechistom nogom okaljata.

Pesnik se obrac'a Nemanjic'ima i „Grebljanovic'u”, odnosno pokoljenju kroz chije c'e podvige zasijati njihove krune, i nemanjic'kim lavrama — najvishoj i najstarijoj, i ochekuje da c'e „gromi i potresi”, odnosno borba novih vitezova, „zemlji srpskoj drugo lice dati”, to jest osloboditi Srpstvo i vratiti mu dostojanstvo.

Pochetni stihovi Lazhnog cara Shc'epana Malog, dakle, sluzhe srpskoj nacionalnoj ideji — oslobodjenju Srpstva i konstituisanju nacije, i ponavljaju raniju Njegoshevu misao o Crnoj Gori, da je ona pribezhishte srpskih junaka posle Kosovske bitke — misao najlepshe izrazhena u Gorskom vijencu stihovima

Shto uteche ispod sablje turske,
shto na vjeru pravu ne pohuli,
shto se ne hc'e u lance vezati,
to se zbjezha u ove planine
da ginemo i krv prolivamo,
da junachki amanet chuvamo,
divno ime i svetu svobodu.
(262-268),

ali josh ranije vrlo jasno u Svobodijadi (delu od deset pesama koje opeva bojeve Crnogoraca s Turcima, Mlechanima i Francuzima od 1711. do 1813. godine, napisanom 1835, a shtampanom posle autorove smrti, 1855):

Savjet majke, oca — d'jete
ka prirodno k sebe prima;
dje god vitez osobiti
po kosovskom tuzhnom boju
od Srpkinje porodi se
kojeg Turstvo ne ugrabi,
svaki kuc'u, oca, majku —
sve ostavi, pa pobjezhe
u savito krvlju gnjezdo,
dje svobode iskra sjashe.
(Pjesma prva, stihovi 144-153).

Uz ove stihove valja citirati i deo Njegoshevog pisma Osman-pashi Skopljaku pisanog 5. oktobra 1847. godine na Cetinju: „Kada je Bajazet (Ilberim nazvani) Bosnu pokorio i kada su divlje orde azijatske nashe maleno, no junachko carstvo razrushile, onda su moji preci i joshte neke odabrane familije, koje nijesu tu poginule od Turaka, ostavili svoje otachestvo i u ovijem gorama utekli” (Celokupna dela Petra II Petrovic'a Njegosha, IV izdanje, knjiga shesta: Izabrana pisma, Beograd, 1975, 151).

Crnu Goru kao „pribjezhishte srpskijeh junakah” posle Kosovske bitke vide, inache, josh neki srpski pesnici, Njegoshevi savremenici i skori sledbenici, a za primer je dovoljno navesti nekoliko stihova iz Puta Branka Radichevic'a, iz onog dela gde se govori o stvaranju sveta i gde se do vrhunca glorifikuje Njegosheva Crna Gora, naravno — u okviru Srpstva:

Ispadoshe brda svekolika,
nachini se jedina gomila,
nachini se ona srpska dika,
dika srpska Crna Gora mila.
Crna Goro, ponosito stenje,
krune srpske ti drago kamenje,
uspomeno prebeloga danka,
kog se sec'a Srbin kao sanka!
Kada glednem tvoje stene divne
srce mlado u meneka zhivne,
jera ovde poslije Kosova
Sunce srpsko granulo iznova,
ochistila s' ona velja bruka
shto okalja Srbina sa Vuka.
Kad je ono srpskom orlu krila
na Kosovu srec'a salomila
na ovi je kamen se vrletan
odonuda dovukao sjetan,
pa je ovde krila obadvoja
blizu neba izlechio svoja,
sa neba i rosom zalivao,
munjom vitom krila zavijao,
povratio zdravlje i veselje,
pa udrio u bojeve velje,
oh bojeva donde nevidjeni!
oh klanaca krvlju obliveni!
Gledaj desno, o pogledaj levo,
svuda ljuti bojak i kreshevo,
tako brate od Kosova danka
boj se tezhak bije bez prestanka,
sve od jutra od mrkloga mraka
zveka nozha i cika pushaka,
niza klance Crnogorac vrvi,
jo Turchinu shto udara prvi!
(Branko Radichevic', Pesme, Novi Sad 1993, 93-94).

U Svobodijadi, delu bez posvete, Njegosh se obrac'a „neba shc'eri” sledec'im stihovima:

Daj mi pjevat slavna djela
otachastva braniteljah,
njih junashtva kazat falna
od nestanja srpskog carstva,
koji krvcu kako vodu
vjechno lishe, i sad liju,
za obranu i svobodu
neprestano boje biju;
koji roda slavu bojnu
sachuvashe i digoshe
ispod nogah varvarskijeh
hukom sjajna oruzhija.
(Pjesma prva, st. 10-21).

Delo, dakle, pochinje „od nestanja srpskog carstva” i istiche „Vidovdan, danak strashni”, Kosovski boj, Lazara, Milosha, ugashenu svec'u Srpstva, „potomke Slavjanove” i „vojnike Dushanove” u ropstvu, a zatim se pesnik kosovskim junacima obrac'a sledec'im stihovima:

Obilic'u i Tochlica,
Kosanchic'u, Jugovic'i,
srec'ni li ste, vitezovi,
jer u boju kosovskome
svikolici pogiboste
za obranu otachastva,
da ochima ne gledate
narod srpski podjarmeni
dje uzdishe i dje plache,
a u plachu vas klikuje
da g' pushtite, odreshite
iz sindzhira nesnosnoga,
u koji ga Osman sveza.
(Pjesma prva, 105-117).

Pochetak Svobodijade, vidi se iz rechenog i citiranih stihova, opshti je pogled na Srpstvo i uvod u ratne dogadjaje Crnogoraca — vodjene u „diki srpskoj Crnoj Gori miloj”, kako bi rekao Branko Radichevic', i za nju i za Srpstvo u celini.

Njegoshevim srpstvom odlikuje se i Njegosheva antologija Ogledalo srpsko, posvec'ena seni Aleksandra Pushkina, ali tek poshto je ukrashena Karadjordjevom slikom — knjiga sastavljena od junachkih pesama iz novije istorije Crne Gore (neke od njih napisao je sam antologichar, neke njegov stric Petar Prvi, dok se mnogima ne znaju autori i sakupljachi) i Srbije (ove pesme „o besmrtnim podvizima knjaza i izbavitelja Srbije Karadjordja i njegovijeh hrabrijeh vojvodah prepisane su iz pjesmarice vec' pechatane” — (Celokupna dela Petra II Petrovic'a Njegosha, IV izdanje, knjiga peta: Ogledalo srpsko, Beograd 1975, 11).

Njegoshev odnos prema Srpstvu vidi se u samom naslovu, svakako antologicharevom, Ogledalo srpsko, u chijem sadrzhaju pokoljenja treba da nalaze nadahnuc'e i da se u njemu ogledaju.

Celokupno Njegoshevo pesnichko delo prozheto je, bez svake sumnje, srpstvom, koje je u funkciji konstituisanja nacionalne ideologije. Vec' u Novoj pjesmi crnogorskoj o vojni Rusah i Turakah pochetoj u 1828. godu (druga Njegosheva pesma, koju je napisao dechak u shesnaestoj godini) velicha se „novi car srpski Djordjije” — „desna ruka” ruskoga cara Nikolaja Prvoga, koji se, to jest Karadjordje, u pesmi Zarobljen Crnogorac od vile naziva „ogledalom Srpstva” i „Marsom srpskim i mladim Febom”. U ovoj pesmi je, inache, naznachena tema oslobodjenja Srpstva i uloga Crne Gore u njemu, koja c'e ispunjavati sva Njegosheva dela. Ovde se, u ovoj takodje pochetnichkoj pesmi, pored Karadjordja, pominju „mater Srbija”, Dushan, koji je „u vjechnost preminuo”, „krv potomka velikog Nemanje” i „slavoljubna ruka Vukashina”, koja je „zaklala mlada vjencenosca srpska”, a zatim Carev Laz, Vrtijeljka, Meki Do, Kchevo, Trnjine i druga ogledala crnogorskih mishica u bojevima s Turcima. Karadjordja, inache, Njegosh slavi i u pesmama Sablji besmrtnoga vozhda (knjaza) Karadjordjija i Pod slikom Karadjordjevom (Samo ime Karadjordje/ kad Srbinu na um dodje,/ zaplamti se krv u grudi,/ junachko se srce budi.), a pominje ga i u pesmi Lovc'enu i pripoveci Zhitije Mrdjena Nesretnikovic'a.

U svakom sluchaju, Njegoshevo srpstvo je najizrazhenije u Gorskom Vijencu, gde je do tanchina prozheto kosovskim mitom, o chemu je veoma iscrpno, ubedljivo i nadahnuto nedavno pisao Milosav Babovic' (Kosovski mit u Njegoshevom „Gorskom vijencu”, Zbornik Matice srpske za slavistiku, Novi Sad 1990 — knj. 38, 7-19).

Vec' u prvom monologu vladike Danila pominju se pad srpske zemlje u ropstvo i srce Obilic'a, a prvo kolo pochinje stihom „Bog se dragi na Srbe razljuti”, da bi se zatim nabrojali uzroci srpskih nesrec'a i izreklo prokletstvo neslozi i izdaji. Ovde, u prvom kolu, caruje kosovski mit i sija Milosheva pravda, a simbol Kosova, Obilic', izranja u najuzvishenijoj odi vitezu i junashtvu:

O Miloshe, ko ti ne zavidi?
Ti si zhertva blagorodnog chuvstva,
voinstveni genij svemoguc'i,
grom stravichni te krune razdraba!
Velichestvo viteshke ti dushe
nadmashuje besmrtne podvige
divne Sparte i velikog Rima;
sva viteshtva njina blistatelna
tvoja gorda mishca pomrachuje.
Shta Leonid oc'e i Scevola
kad Obilic' stane na poprishte?
Ova mishca jednijem udarom
prestol srushi a tartar uzdrma.
(224-236).

Teshko je komentarisati ove stihove, ali valja rec'i da Njegosh u ovom delu Gorskog vijenca, i uopshte, Obilic'a dizhe iznad svega pozantog u heroici.

Ko u Milosha gleda „blijeshte mu ochi”; da je Milosh ostao „sam na srijedi”, s „oba pobratima”, danas bi „Srbin Srbom bio”; Njegoshevi junaci „krstu sluzhe a Miloshem zhive”, kunu se „vjerom Obilic'a” i sanjaju kako Obilic' „na bijela hata ka na vilu” prolec'e „preko ravna Polja Cetinskoga”; izrodima se postavlja pitanje:

Kuda c'ete s kletvom pradjedovskom?
su chim c'ete izac' pred Milosha
i pred druge srpske vitezove,
koji zhive doklen sunca grije?
(75-78).

Kosovo je jasna medja i opshta mera. Nesrec'e se broje od njega, a Milosh i Vuk („pogano koljeno”) simboli su podviga i izdajstva. Kosovo je „grdno sudilishte”, chiju nesrec'u najbolje simbolizuje pretvaranje „shc'eri Lazarevih” u kukavice.Kosovo je mera, pre svega junashtva, ali i precizna vremenska medja:

Mic'unovic' i zbori i tvori!
Srpkinja ga josht radjala nije
od Kosova, a ni prijed njega!
(392-394).

Njegosh je na specifichan nachin definisao i prostor Srpstva, dajuc'i ga kroz „spomen”, to jest pomen igumana Stefana, posle istrage poturica:

Chuj, narode, svi skinite kape!
Hoc'u spomen da chinim dushama
vitezovah nashega naroda;
danas c'e im najmilije biti,
od Kosova nigda kao danas.
Vjerne sluge pomjani gospodi,
vladaoce, ma tvoje robove:
nepobjednog mladoga Dushana,
Obilic'a, Kastriota Djura,
Zrinovic'a, Ivana, Milana,
Strahinic'a, Relju Krilatoga,
Crnovic'e Iva i Urosha,
Cmiljanic'a, vojvodu Momchila,
Jankovic'a, devet Jugovic'ah
i Novaka poradi halaka,
i ostale nashe vitezove!
Na nebu im dushe carovale
ka im ime na zemlji caruje!
(2648-2665).

Ima danas, suprotno svim chinjenicama, mishljenja da kod Njegosha srpstvo znachi pravoslavlje. Umesto komentara valja samo citirati stihove iz Lazhnog cara Shc'epana Malog, kada iguman Cetinjskog manastira Teodosija Mrkojevic' obrazlazhe knjazu Dolgorukovu da Crnogorcima nije lako dic'i ustanak protiv Turaka i podic'i ostalu brac'u i susede na Balkanu:

Kako bismo mi to uradili
bez pomoc'i nekoga drugoga
kad Boshnjaci, nasha rodna brac'a,
slijepi su te ne vide nishta?
Kuran im je ochi izvadio,
kuran im je obraz ocrnio;
kod njih nejma dushe ni obraza
koji ne bi za kuran umro.
To je njina kukavna svetinja.
O svobodi i o narodnosti
u njih niko ponjatija nejma;
u grob su ih obje sahranili.
(Djejstvije chetvrto 272-283)

i dalje:

Mi smo Srbi narod najnesrec'ni:
svaki Srbin koji se prevjeri —
prosto vjeru shto zagrli drugu,
no mu prosto ne bilo pred bogom
shto ocrni obraz pred svijetom,
te se zvati Srbinom ne hoc'e.
Ovo ti je Srbe iskobilo,
robovima tudjim uchinilo
(Djejstvije chetvrto 318-325).

Valja ovde dodati dva detalja van Njegoshevog knjizhevnog dela: Njegosh je svojim junacima ustanovio Medalju Obilic'a, a Crnogorcima dao nacrt najsrpskije kape: sa crninom u znak zhalosti za Kosovom i crvenom ravnom chohom — simbolom krvave kosovske ravnice, chiji ogradjeni kutak sa pet zlatnih zhica i grbom Nemanjic'a u sredini simbolizuje pet vekova borbe Crnogoraca za slobodu i vaskrs Srpstva. (v. i Milosav Babovic', n.d., 18). I ovo je veliki pesnik chinio s ciljem da, poput vrtijeljskih junaka i Jugovic'a, nikad Srbin ne izda Srbina, da se vrati izgubljeno i da se tvrdo stane na zemlji koja je posrnula na Kosovu.

Njegosh je srpstvo poneo iz kuc'e, s Njegusha, iz Katunske nahije i ondashnje Crne Gore i oplemenjivao ga chitavog zhivota, od detinjstva, slushajuc'i strica Petra Prvog i uchitelja Simu Milutinovic'a, do smrti, chitajuc'i narodnu epiku i pratec'i predanja, i, shto je najvazhnije, dizhuc'i sve na najvishi nivo i ogledajuc'i svoje junake u kosovskom ogledalu i staroj srpskoj slavi. njegovo delo najdogradjenija je ideja srpske nacionalne misli i slobode, a njegova Crna Gora prihvac'ena je u ranijoj srpskoj knjizhevnosti kao „dika srpska”, shto je vec' posvedocheno Radichevic'evim stihovima iz Puta i shto valja potkrepiti citatim iz Zmajeve glose Crnogorcu i Nenadovic'eve Grude zemlje.

Zmaj, upotrebivshi prva chetiri Brankova stiha iz Kola (od ukupno shest, shto je najvishe dato jednom Srbinu u ovoj popularnoj pesmi) za krajeve svojih strofa, i prilagodivshi chetvrti za opshtesrpsku slavu Crnogorca, kazhe:

Mnogi trazhec'' pustu slavu,
u sramni su ambiz pali,
tebe slava sama trazhi,
Crnogorche, care mali!
Ti slobodu tamo shtitish
na vrletni' kamivali',
ko ti za to ime ne zna,
ko te ovde josh ne hvali!
Narodi se zhure meti,
a ti letish da pretechesh;
kad sloboda zajaukne,
machem bijesh, machem sechesh?
Sretna majka, shto te rodi,
sretan narod, shto te ima,
machem sebi, — al' ne sebi,
blago techesh nama svima!
(Pevanija Zmaj-Jovana Jovanovic'a, u Novome Sadu, 1879, 117).

A Ljuba Nenadovic', odushevljen Vuchedolskom bitkom, odmah, 1876. godine, bezgranichno glorifikuje Crnogorce i Crnu Goru u vec' pomenutoj pesmi Gruda zemlje, odakle je dovoljno citirati po nekoliko stihova o Crnoj Gori, Crnogorcima, knjazu Nikoli, grudi crnogorske zemlje i nevoljama koje od nje snalaze turskoga cara Murata:

Ono care nije zemlja
Kao shto su zemlje druge,
Vec' gradovi od kamenja,
Nigde staze, nigde struge.
Ona zemlja shto god rodi,
To je samo junak pravi:
Zhivi, slavi i slobodi,
Svud pobedi gde se javi.
Ono, care, nisu ljudi
Kao shto je svet ostali;
Vec' zmajevi to su ljuti,
Od kojih se nebo pali.
Knez Nikola, care, nije
Ko' kraljevi drugi shto su;
Kao or'o on se vije,
Kad se za njim vojska osu.
Da si otkud, care, bio
Na krvavom Vuchjen Dolu,
Ti se ne bi ustavio,
Ni u samom tvom Stambolu.
Tu bih, care, pao i ja,
Da ne beshe jednog chuda:
Sachuva me hamajlija,
— Crnogorske zemlje gruda.
Pa izvadi iz nedara
Jednu grudu crne zemlje:
Pred noge je caru baci,
Da je vidi car od zhelje.
Car se trzhe i povika:
„Ne dajte me, — sad me spas'te”
Ne vidite l', kako gruda,
Strahovito brzo raste?
Uklon'te je ispred mene,
Groznica me od nje hvata;
Gle! — svi c'emo pogoreti,
Eto iz nje seva vatra.
— Na tu viku, sa svih strana
Dotrchashe sluge hitre,
I bacishe onu grudu
U talase morske bistre.
Al' se dizhe strashna bura,
Zaljulja se sinje more;
Zamuti ga gruda zemlje, —
Gruda zemlje Crne Gore.
Zatrepteshe sve obale
Od tutnjave i od jeke:
Zadrma se sva Evropa,
I Azija chak do Meke.
A kroz Stambol na sve strane
Telal viche k'o nikada:
„Sultan Murat poludeo, —
Sultan Hamid car je sada”.
(Celokupna dela Ljubomira P. Nenadovic'a, Beograd 1893, sveska trec'a 33-37).

U krajnjem zakljuchku mozhe se rec'i da srpska nacionalna ideja nigde nije tako izrazhena kao u Njegoshevom pesnichkom delu. Njegoshev Gorski vijenac je najsrpskije delo i s pravom se mozhe nazivati i srpskom biblijom i svojevrsnim srpskim manifestom, u koji je veliki pesnik ugradio, bez ostatka, svoju Crnu Goru, onu koja je vekovima pobedjivala i koja c'e i dalje pobedjivati sve „tmushe” koje se naprezhu da je ishchupaju iz Srpstva.