| Ćirilica | Latinica | | laban.rs → Biblioteka → Nemanje

---

Medju brojnim srpskim dinastijama najvec'i doprinos srpskoj drzhavi i narodu dala je dinastija Nemanjic'a, koja je stolovala dva veka (1169-1371; 1381). U osam narashtaja Nemanjic'a, koliko ih je bilo po mushkoj liniji, od kojih nam je poimence poznato vishe od shezdeset, kao svetitelje slavimo devetnaest Nemanjic'a, a i vishe od ovog broja imajuc'i u vidu i zhenske potomke.

Radonachelnik Nemanjic'a je veliki rashki zhupan Stevan Nemanja, sin kneza Zavide. Odbacivshi latinsku crkvu, u kojoj je najpre krshten, Nemanja u zrelom dobu prelazi u pravoslavlje i postaje njegov dosledni sledbenik, branec'i ga od svake jeresi, posebno bogumilske. Veliki zhupan je postao 1169, a osamostalio je srpsku drzhavu 1180. godine. Predavshi u starosti presto sinu Stevanu (1196), Nemanja se zamonashuje u Studenici pod imenom Simeon, a odatle, nakon dve godine, prelazi u Svetu Goru (manastir Vatoped), gde u Hilandaru, podigavshi ga iz rushevina, umire 13. (26.) februara 1200. godine, odakle njegove svete moshti sin mu Sava prenosi u Studenicu (1208).

Nemanja se kao svetitelj praznuje kao prepodobni Simeon Mirochitivi (13. (26.) februara), a u manastiru Hilandaru, praznuje se i 5. decembra (po novom kalendaru).

Nemanja je bio ozhenjen Anom, c'erkom grchkog cara Romana chetvrtog. NJena zaduzhbina je Bogorodichin manastir na ushc'u Kosanice u Toplici, u kojem se zamonashila pod imenom Anastasija i provela poslednje dane. Upokojila se 21. juna (5. jula) pre 1200. godine.

Prvi krunisani srpski kralj, Stevan Prvovenchani (1196-1227), u narodu poznat kao Sveti Kralj, jedna je od krasnih slava u Srba, a po njemu se i sedmica u kojoj se on slavi naziva kraljeva nedelja. Sa njim pochinje kraljevska grana Nemanjic'a. Svakog 7. oktobra (24. septembra po starom kalendaru) vrshi se spomen na kralja Stevana Prvovenchanog, koji se kao monah Simeon upokojio ovoga dana 1227. godine.

Najmladji Nemanjin sin Rastko, potonji sveti Sava, osnivach je lechilishta, ustrojitelj manastirskog zhic'a i zakonopravila za bratiju, ustanovitelj shkola i pokretach knjizhevnog preporoda u nas. Rechju, prvo ime nashe kulture za dugi niz vekova. Osamostalio je srpsku Crkvu 1219. godine i postao njen prvi arhiepiskop. Pri tome se ne sme zapostaviti i njegova politichka, diplomatska i drzhavnichka uloga koju je nezamenjivo mudro odigrao, doprinevshi zasnivanju uspona srpske srednjovekovne drzhave. Upokojio se u nedelju, 14. (27.) januara 1235. godine u bugarskom gradu Trnovu. U crkvi je glavni spomen svetog Save 14. (27.) januara, 27. aprila (10. maja, tzv. Savine verige), chime se chuva spomen na spaljivanje moshtiju ovog svetitelja 1594. godine na Vracharu, i 19. maja, kada se svetkuje Prenos moshtiju sv. Save iz Bugarske u Srbiju, obavljen 1337. godine. Na predlog Atanasija Nikolic'a, rektora Liceja u Kragujevcu, sveti Sava je postao shkolska slava odlukom Sovjeta Knjazhestva Serbskog 2. januara 1840, i iste godine proslavljena je u Kragujevcu i Beogradu.

Srednji sin Stevana Prvovenchanog, kralj Vladislav, koji je nasledio na prestolu starijeg brata Radoslava (1227-1234), mnogozasluzhni je branitelj i utemeljivach pravoslavlja. Kralj Vladislav je za kratke vladavine (1234-1243) suzbijao bogumilsku jeres, sprechio upad hercega Hrvatske Kolomana, ochuvavshi granicu pravoslavlja na reci Cetini, odoleo je i mongolskoj najezdi. Ovekovechen je kao graditelj manastira Milesheve, u koji je dopremio iz Bugarske moshti svoga strica svetog Save. Crkva ga svetkuje 7. oktobra, kada je glavna svetkovina i roditelja mu Stevana Prvovenchanog (Svetog Kralja).

Najuspeshniji na vladalachkom tronu je bio trec'i sin Stevana Prvovenchanog, kralj Urosh I (1243-1267), koji je ojachao Srbiju i znatno je ekonomski unapredio. Graditelj Sopoc'ana, Urosh I Nemanjic', koga je zbacio s prestola sin Dragutin, postao je monah Simeon. Upokojio se 1. (14.) maja 1277. godine.

Chetvrti sin kralja Stevana Prvovenchanog revnosni sledbenik svog velikog strica, svetog Save, nash trec'i po redu arhiepiskop (1263-1271), nazvan Sava II (svetovno ime: Predislav). Zamonashen u Hilandaru, Sava je postao episkop humski, da bi potom na arhiepiskopskom tronu zamenio Arsenija Sremca. Kao gonitelj jeretika zasluzhan je za jachanje svetosavskog pravoslavlja. NJegov glavni pomen u crkvi je 21. februara. Pominje se i druge nedelje po Duhovima, kada je spomen na svetitelje atoske koji su prosijali na Svetoj Gori.

Manje znachajan kao rashki kralj (1276-1282), ali od neprocenjivog znachaja kao vladar nashih zapadanih strana (sremski kralj 1284-1316), u kojima je uchvrshc'ivao pravoslavlje, kralj Dragutin je predao presto mladjem bratu Milutinu na saboru u Dezhevi 1282. godine. Ktitor je manastira Sv. Ahilija u Arilju, Tronoshe kod Loznice, C'elija kod Valjeva, Rache na Drini, Paprache kod Zvornika, Tavne kod Tuzle, Liplja kod Banjaluke i drugih. Predstavio se 2. marta 1316. godine, a glavni spomen u crkvi mu je 29. oktobra (12. novembra) pod imenom monaha Teoktista, kada se praznuje i kralj Milutin, njihova majka kraljica Jelena (upokojila se 1306. godine) i obretenje chasnih moshtiju Stevana Decanskog.

Kralj Milutin je utemeljivach srpske drzhavne moc'i koja c'e pod njegovim unukom carom Dushanom biti na vrhuncu. Vladao je chetiri decenije (1282-1321) i podigao oko chetrdeset zaduzhbina, vishe no shto su ih svi Nemanjic'i pre njega podigli. Gradio je po svoj srpskoj zemlji, zatim u Svetoj Gori, Jerusalimu i na Sinaju. Najchuveniji medju njegovim zaduzhbinama je Grachanica na Kosovu. Glavni spomen svetog Milutina u crkvi je 30. oktobra (12. novembra).

Kralj Stevan Dechanski (1321-1331) najtragichnija je lichnost u vladalachkoj lozi Nemanjic'a. Kazhnjen, bezmalo oslepljen od oca, za chijom je vlashc'u posegao, a zbachen, zatochen i na kraju umoren (u Zvechanu 1336. godine) po nalogu sina, s pravom je poneo epitet kralja muchenika. Zahvalan svetom Nikoli koji mu je spasao vid, kralj srpski Stevan Urosh III (kralj Dechanski) podigao je prelepe Visoke Dechane i po njima je prozvan Dechanski. U crkvi se praznuje 11. (24.) novembra, a sa njim se ovoga dana spominje i monah Stevan (Urosh IV, sin kralja Dragutina), koji se upokojio 1316. godine (11. novembra po starom kalendaru).

U Crkvi se 3. juna chuva spomen na svetu Jelenu Dechansku. Kc'i kralja Milutina, udata za bugarskog kralja Mihaila Shishmana (1323-1330), Jelena (svetovno ime: Ana / Neda) podvizhavala se u Dechanima. Umrla je oko 1350. godine. Kako je zapisano, objavila se chudom 1692. godine, kada su Turci hteli da Dechane pretvore u dzhamiju.

Srednjovekovna Srbija je bila u zenitu drzhavne moc'i za vlade cara Dushana (1331-1355), chije je krunsko delo Zakonik, donet na Spasovdan, 29. maja 1349, dopunjen, takodje na Spasovdan, 1354. godine. Vladari iz loze Nemanjic'a su po pravilu umirali u monashkom zvanju i proglashavani su za svece, Car Dushan je u ovom pogledu izuzetak.

Car Urosh, od narodnog pevacha nazvan Nejaki, sin Dushana Silnog, umro je u trideset i trec'oj godini, 4. decembra 1371. godine. To se smatra godinom pada srpskog carstva, a samo dva meseca posle srpske pogibelji na Marici, koja je oznachila pochetak propasti srpske srednjovekovne drzhave. U crkvi mu je pomen 2. (15.) decembra, kada se neguje spomen i njegove majke carice Jelene (monahinje Jelisavete, pa velikomuchenice Evgenije), koja je umrla 7. novembra 1376. godine.

Poslednji izdanak, sa kojim je po mushkoj liniji izumrla loza Nemanjic'a je Jovan, sin epirskog cara Sinishe (Simeona), mladjeg polubrata cara Dushana Nemanjic'a. Jovan se po ochevoj smrti odrekao carske vlasti i zamonashio. U crkvi se praznuje 3. maja kao prepodobni Joasaf, nazvan Meteorit, po svojoj zaduzhbini Velikim Meteorima, posvec'enim Preobrazhenju Gospodnjem. Skonchao je u miru 1422 / 1423. godine.

____
Mile Nedeljkovic': „Mala srpska biblioteka”

12 NEMANJIC'A

STEVAN NEMANJA Monah Simeon (1166-1196)

Stevan Nemanja je sin kneza Zavida rodjen u Duklji na Morachi, Rashka (danas Crna Gora). Nemanja je osnivach „svetorodne dinastije Nemanjic'a” koja je vladala Srbijom preko dvestotine godina. U tom razdoblju Srbija je preshla put od male rascepkane knezhevine do carevine i najmoc'nije zemlje na Balkanu. Stevan Nemanja je podigao mnoge manastire, a najpoznatiji su mu Studenica i Hilandar. Naklonost i ljubav prema gradnji manastira karakterishe sve vladare loze Nemanjic'a. Manastiri su postali ne samo njihove zaduzhbine, vec' i neka vrsta „lichne karte” znak individualiteta i svojevrsni rasadnici kulture, prosvete i pravoslavlja. Vlast je preneo na sina Stevana, zamonashio se i kao monah Simeon umro je u Hilandaru.

RASTKO NEMANJIC' Sveti Sava (1175-1235)

Sava je najmladji Nemanjin sin, rodjen 1175. godine, Vrlo rano je napustio svetovni zhivot i vec' 1191. godine odlazi u Svetu Goru. Uz pomoc' oca podizhe pravoslavni manastir Hilandar. Dok su se njegov otac Nemanja i Brat Stevan trudili da stvore i ochuvaju srpsku drzhavu na raskrsnici izmedju Evrope i Azije, Ugarske i Vizantije i Latinskog Carstva, izmedju pravoslavlja i katolichanstva, Sveti Sava je radio na izgradnji duhovnog jedinstva kod Srba, na podizanju njegove samosvesti i moralne snage da cheste nedac'e podnese i ne izgubi se u prostoru i vremenu do dana danashnjeg. U trenutku velike ugrozhenosti Vizantije od krstasha izborio je autokefalnost (samostalnost) Srpske pravoslavne crkve 1219. godine. Tada je postao prvi srpski arhiereskop sa sedishtem u Zhichi. Nastojao je da Srbiju uchini pravom drzhavom. Sava je napisao Namokanon, koji predstavlja zbornik zakona po kojima se upravljalo u novostvorenoj osamostaljenoj crkvi i srpskoj drzhavi. Za potrebe crkve napisao je „chin svete obnovljene istine vere pravoslavlja”. Zatim je sastavio mnoge tepihe, prevodio sa drugih jezika i napisao monografiju o svom ocu Stevanu Nemanji i vaspostavio strukturu knjizhevnog jezika u Srba. Uchvrstio im vremensko postojanje, zbog toga mu Sinan-pasha, veliki vezir Turski spaljuje kosti na Vracharu 27. aprila 1594. godine. danas je na tom mestu podignut velelepni hram Svetoga Save.

STEFAN PRVOVENCHANI Sveti Kralj (1196-1228)

Srednji sin Stevana Nemanje, veliki zhupan (1196-1217) i kralj Srbije (1217-1228). Po njegovom dolasku na vlast izbija chetvrti krstashki rat. Srusheno je Vizantijsko i nastalo Latinsko carstvo. Srbija je napadnuta od Ugarske, Bugarske i vojske Latinskog carstva. Uz snazhan otpor celokupnog naroda protiv zavojevacha i u savezu sa Mlatachkom Republikom Stevan Prvovenchani spashava raskomadanu Srbiju. Da bi ga tako snazhnog i otpornog pridobio na svoju stranu papa mu shalje svoju kraljevsku krunu, posle chega je Stevan proglashen za kralja Srbije, Duklje, Travunije, dalmacije i Huma.Izgradio je manastir Zhichu kao buduc'u razglednicu Episkopije Srpske pravoslavne crkve u kojoj je chinodejstvovao njegov brat Sveti Sava, rodonachelnik srpske duhovnosti uopshte. Pred kraj zhivota povukao se u manastir a vlast predao najstarijem sinu Radoslavu

KRALJ RADOSLAV (1223-1233)

Radoslav je doshao na presto posle svog oca Stevana Prvovenchanog. Zhenjen je c'erkom cara Todora Andjela, najmladjeg tada vladara na Balkanu. Radoslav je oslanjajuc'i se na iskustvo svoga strica Save, koji ga je svestrano pomagao, imao uslove za dugu vladavinu, ali poshto je bio slab i popustljiv, ubrzo je izgubio presto i to u vreme kad su njegovog tasta pobedili Bugari (1230). Poshto je tast izgubio presto i Radoslav se posle toga bez njegove podrshke nije mogao dugo odrzhati. Na presto je doshao njegov mladji brat Vladislav.

KRALJ VLADISLAV (1234-1243)

Doshao je na presto posle pada sa prestola njegovog starijeg brata Radoslava koga je srpska vlast smenila jer se isuvishe vezao za vizantijski dvor i to ne samo svojom zhenidbom sa njihovom princezom Anom, vec' i prevelikim vezivanjem za njihovu crkvu. Kralj Vladislav se ozhenio bugarskom princezom Beloslavom i nastojao da Srbiju i Bugarsku vishe zblizhi i povezhe, ali u to vreme (1241. godine) dolazi do najezde Mongola koji su opustoshili Srbiju. To je dovelo do smene kralja Vladislava. Na presto dolazi njegov mladji brat Urosh.

KRALJ UROSH I NEMANJIC' (1243-1276)

Kralj Urosh I imao je veoma dobre odnose sa svojim susednim drzhavama a ozhenio se iz kraljevske porodice sa Sicilije. Proshirio je Srbiju prema zapadu i sprechio separatizam oblasti sporednih delova dinastije. Zbog toga dolazi u sukob sa svojim starijim sinom Dragutinom koji je pomognut vojskom svojega tasta — ugarskog kralja — napao oca, vojnichki ga je pobedio i preuzeo presto 1276. godine. Urosh je umro naredne godine. Sahranjen je u manastiru Miloshevo.

KRALJ DRAGUTIN Prepodobni monah Teoktist (1276-1282)

Kralj Dragutin je preuzeo presto od oca Urosha ali samo posle nekoliko godina vladanja presto je ustupio mladjem bratu Milutinu. Dragutin kao ugarski zet povukao se u severne oblasti pravec'i sebi novo kraljevstvo na prostoru zapadne Srbije, istochne Bosne i Srema, gde je vladao sve do 1316. godine. Na prostoru svoga kraljevstva podigao je mnoge crkve, a ojachao je i Beograd kao privredni i kulturni centar toga vremena. Kada je njegov brat Milutin, kralj Srbije, uspostavio dobre odnose sa Vizantijom Dragutin je udario vojskom na Srbiju, ali je bio potuchen od vojske kralja Milutina 1313. godine. Posle ove avanture vlastela njegove drzhave ga je ubrzo smenila i na presto dovela njegovog sina Vladislava II.

Dragutin je bio na srpskom prestolu relativno kratko vreme (od 1276. do 1282. godine). Mnogo je pomagao crkvu i zhiveo strogo, gotovo isposnichki. Pored ostalih, podigao je i crkvu sv. Ahilija u Arilju i tu je sachuvan njegov portret iz 1296. Pre smrti Dragutin se zamonasho i uzeo ime Teoktist. NJegov omiljeni duhovnik je bio Starac Galaktion sa Jordana. Ostatak zhivota proveo je zhivec'i isposnichki i chinec'i mnoga dobra dela. U domu svojemu izradjivao je sveshtene sasude koje je poklanjao crkvama. Brinuo je o chistoti vere i mnoge neverne obratio u hrishc'anstvo. Ali, tek po smrti Teoktistovoj otkrilo se koliko je zaista bio blazhen ovaj svetli muzh. Kada su dvorjani hteli da ga omiju videli su da je chitavog zhivota ispod svechanih odora nosio oshtru lanenu haljinu i pojas od slame koji mu se duboko usekao u telo. Po svojoj zhelji sahranjen je u manastiru Djurdjevi Stupovi.

KRALJ MILUTIN (1282-1321)

Nastojao je da Srbiji omoguc'i miran razvoj odrzhavajuc'i dobre odnose sa susedima. Ubrzo se ozhenio ugarskom princezom pa je svojem kraljevstvu obezbedio severnu granicu i spokojno prisajedinjavanje zapadnih delova kojima je nekada upravljao njegov brat Dragutin, pravec'i Srbiju mnogo vec'om i jachom. Zavetovao se na saboru pred vlastelom i crkvenim velikodostojnicima da c'e svake godine dok traje njegova vladavina sagradjivati jedan manastir. I tako je i bilo. Do dana su se sachuvali: Grachanica, Bogorodica LJevishka, Kraljeva crkva u Studenici, Banjska, obnovljena Nemanjina crkva u Hilandaru, crkve u Jerusalimu, na Sinaju. Milutin je podigao i bolnicu u Carigradu. Iznenada je umro.

SIMONIDA (1289-1340)

Vizantijski car Andronik II prilikom zakljuchenja mira sa Srbijom 1299.godine „darivao” je srpskog kralja Milutina i svojom c'erkom Simonidom, kao garancijom trajnog mira i prijateljstva dve zemlje. Lepoti srpske kraljice divili su se i Latini i Ugri, vojskovodje i velmozhe. Simonidina freska u manastiru Grachanica predstavlja posebnu drazhenost. Nazhalost ta freska je oshtec'ena i Simonida je bez ochiju. istoimenu lirsku pesmu, a Milutin Bojic' napisao je psiholoshku dramu „Kraljeva jesen”. Simonida je umrla 1340. godine kao monahinja. U predanju kod Srba ona je simbol lepote, chednosti i tragike zhenske u vremenima oluja i bura kad nestaju vojske, kraljevstva i carstva a kamoli krhko telo lepe zhene.

KRALJ STEFAN DECHANSKI (1321-1331)

Josh za zhivota svog oca kralja Milutina dobio je na upravljanje zetsku oblast, ali je uskoro skovao zaveru da skine oca sa prestola pa je u tome osujec'en. Proteran je u Vizantiju sa porodicom medju kojom je i njegov sin, kasnije car Dushan. Posle smrti kralja Milutina proglashen je za kralja 1321. godine. Stevan Dechanski proshirio je drzhavu na jug prema Vizantiji, a kad su se Vizantijci udruzhili sa Bugarima, potukao je Bugare na Velbuzhdu, zahvaljujuc'i veshtini i hrabrosti svoga sina Dushana, koji je vec' bio proglashen za kraljevic'a. Stevan je podigao manastir Dechane, gde je posle smrti i sahranjen 1331.godine.

CAR STEVAN DUSHAN Dushan Silni (1331-1355)

Vladavina Stevana Dushana pochinje 1331. godine i kao kralj on vlada do 1345 do 1345. godine. Od 1346. godine on vlada kao car — najvec'i vojnopolitichki uspon Nrmanjic'ke drzhave. Srbija izrasta u vodec'u silu na Balkanu. U Skoplju je 16. aprila 1346.godine, Stevan Dushan svechano krunisan za „CARA SRBA I GRKA” uz prisustvo bugarskog i srpskog patrijarha i predstavnike svetogorskih manastira. Drzhavni sabor je 1349. godine usvojio „DUSHANOV ZAKONIK” koji je dopunjen 1354.godine.

CAR UROSH (1355-1371)

Urosh je veoma mlad i neiskusan sa osamnaest godina nasledio presto u velikoj drzhavi bez unutrashnjeg jedinstva i chvrshc'e povezanosti. Dushanov polubrat Simeon samovlasno se proglasio novim carem , pa je sabor u Skoplju 1357. godine za srpskog cara proglasio Urosha, a Simeon se odcepio od Epira i Tesalije napravio sebi drgu drzhavu. To su pocheli chiniti i drugi velmozhi tako da je centralna vlast naglo oslabila. Nestalo je jezgro oko kojeg bi se pojedini krajevi chvrsto okupili i povezali u celinu, pa su kao mali delovi postali turski plen. U bitci na Marici 1371. godine uchestovali su samo dva brata Mrnjavchevic'a, gde su ih Turci potukli, posle chega godinama skoro i nije bilo vec'ih bitaka sa Turcima sve do kosovske 1389. godine u kojoj nisu uchestovale sve srpske oblasti. Smrc'u cara Urosha 1371.godine ugasila se vladavina loze Nemanjic'a i otpochela agonija srpske drzhave i naroda, vekovima sa raznih strana gazhenog, ali nikad satrvenog zahvaljujuc'i bash duhovnoj snazi i nasledju koje mu je ostavila epoha Nemanjic'a. Dokaza ima mnogo a danas to potvrdjuje i nova istorija.